Emir
New member
\Mâturîdî’ye Göre Allah Nerede?\
\Anahtar Kelimeler:\ Mâturîdî, Allah nerede, ilahî mekânsızlık, kelam, tasavvur, Ehl-i Sünnet, Tevhid, Allah’ın zatı, tecsim, tenzih
\Giriş\
İslam düşünce tarihinde "Allah nerede?" sorusu, metafizik, kelâm ve tefsir alanlarında büyük tartışmalara sebep olmuş bir meseledir. Özellikle kelâmcılar, bu soruya aklî ve naklî temellere dayanan cevaplar vermeye çalışmışlardır. Mâturîdîlik, Ehl-i Sünnet’in önemli kelâmî ekollerinden biri olarak, bu soruyu hem akıl hem de nakil düzeyinde ele almış, Allah’ın zatı hakkında teşbih ve tecsime düşmeden bir açıklama sunmuştur. Bu makalede, Mâturîdî düşünce çerçevesinde “Allah nerede?” sorusunun cevabı detaylı bir şekilde ele alınacak, konuyla ilgili benzer sorular ve onların cevapları da değerlendirilecektir.
\Mâturîdî Kelâmında Allah’ın Mekândan Münezzeh Oluşu\
Mâturîdî’ye göre Allah, zaman ve mekân kavramlarının ötesindedir. Çünkü mekân, sonradan var olan şeyler için geçerlidir ve sınırlılığı gerektirir. Allah ise ezelî ve ebedîdir, sonradan var olmamıştır ve hiçbir şekilde sınırlanamaz. Bu bağlamda Mâturîdî, Allah’ın “nerede” olduğu sorusunu yanlış bir sorunsal olarak değerlendirir; çünkü Allah’a bir mekân isnat etmek, O’nu mahlûkata benzetmek (teşbih) anlamına gelir.
Allah’ın yaratıcı olması, O’nun mahlûkatla aynı düzlemde olduğu anlamına gelmez. Aksine, yaratılan her şey Allah’ın iradesi ve kudretiyle meydana gelmiştir. Bu yüzden, Allah bir mekânda değil, fakat her şeye hâkimdir. Mâturîdî’nin bu yaklaşımı, hem tenzih (Allah’ı noksan sıfatlardan uzak tutma) hem de tevhid (Allah’ın birliği) anlayışının doğal bir sonucudur.
\Kur’an Ayetleri ve Mâturîdî Yorumu\
Kur’an’da geçen bazı ifadeler –örneğin “Arş üzerine istiva etti” (Tâhâ, 20/5) gibi ayetler– zahiri anlamlarıyla ele alındığında, Allah’ın belirli bir mekânda olduğu düşüncesine yol açabilir. Ancak Mâturîdî bu tür ayetleri mecazî olarak yorumlamayı tercih eder. Ona göre “istiva” kavramı, Allah’ın kudret ve hâkimiyetini ifade eder, fiziksel bir oturma veya yerleşme anlamına gelmez.
Benzer şekilde, “Göktekinden korkuyor musunuz?” (Mülk, 67/16) ayeti de halk arasında Allah’ın gökte olduğu şeklinde yorumlansa da, Mâturîdî bunu Allah’ın yüceliğini ve kudretini anlatan mecazî bir ifade olarak değerlendirir. Çünkü Allah’ın yeri gök ya da yer değildir; O her şeyi kuşatan, fakat hiçbir şeye benzemeyen yüce bir varlıktır.
\Mekânsızlıkla İlgili Akli Deliller\
Mâturîdî, Allah’a mekân isnat etmenin mantıkî bir çelişki doğurduğunu savunur. Şöyle ki, bir mekânda bulunan her varlık, o mekâna muhtaçtır. Eğer Allah bir mekânda bulunuyorsa, o mekân da Allah’tan önce var olmuş olmalıdır. Bu ise Allah’ın ezelîliğine aykırıdır. Ayrıca mekân sınırlılığı gerektirir. Sınırlı bir varlık ise ilâh olamaz.
Dolayısıyla, Mâturîdî için Allah'ın herhangi bir yönde, herhangi bir yerde, herhangi bir mekânda bulunması düşünülemez. O, varlığıyla bütün âlemi kuşatır ama hiçbir şey O’nu kuşatamaz.
\Teşbih ve Tecsim Tehlikesi\
Mâturîdî’ye göre Allah’ı bir mekânda düşünmek, O’nu insanlara benzetmek anlamına gelir ki bu teşbih ve tecsimdir. Teşbih, Allah’ı mahlûkata benzetmek; tecsim ise Allah’a bir cisim gibi davranmaktır. Her iki yaklaşım da tevhidden sapma anlamına gelir. Oysa Mâturîdî düşüncede Allah, zâtı, sıfatları ve fiilleriyle mutlak bir varlıktır ve hiçbir şeye benzemez.
\Benzer Sorular ve Mâturîdî Cevapları\
\1. Allah her yerde midir?\
Mâturîdî’ye göre “Allah her yerdedir” demek de “Allah belli bir yerdedir” demek kadar problemli bir ifadedir. Çünkü bu ifade, Allah’ın zatının her mekâna yayıldığı gibi yanlış bir izlenim doğurur. Doğru olan ifade, Allah’ın ilmi ve kudretiyle her şeyi kuşattığıdır. Zâtı bakımından hiçbir yerde değildir, çünkü zâtı zaman ve mekânla kayıtlı değildir.
\2. Allah arşta mı oturuyor?\
“İstiva” ayetiyle ilgili olarak Mâturîdî, Allah’ın arşta oturduğu ya da bir yere yerleştiği gibi anlayışları reddeder. Bu tür ifadeler, mecazî anlamda Allah’ın kudretini, hâkimiyetini ve yüceliğini simgeler. Allah’ın oturması veya yerleşmesi gibi eylemler, fiziksel varlıkların özellikleridir ve Allah için düşünülemez.
\3. Allah görünmez mi çünkü bir yerde değildir?\
Mâturîdî’ye göre Allah’ın görülmemesi, O’nun mekânsızlığından kaynaklanmaz. Allah’ın görülmemesi, O’nun yaratılmışlara benzememesinin bir sonucudur. Ayrıca bu dünya hayatında Allah’ı görmek zaten mümkün değildir. Ahirette ise Allah’ın görülmesi meselesi, Mâturîdî kelâmında “rü’yetullah” başlığı altında tartışılır ve bu, Allah’ın zatının değil, kudret ve yüceliğinin görülmesi şeklinde anlaşılır.
\4. Allah gökte midir?\
Halk arasında sıkça sorulan bu soruya Mâturîdî’nin cevabı nettir: Allah gökte değildir. Kur’an’da geçen “gökteki” ifadesi, Arapça’da yücelik ve yüce kudret anlamında bir deyim olarak kullanılır. Dolayısıyla bu tür ifadeleri zahiri anlamlarıyla almak, Allah’a yön ve mekân iz
\Anahtar Kelimeler:\ Mâturîdî, Allah nerede, ilahî mekânsızlık, kelam, tasavvur, Ehl-i Sünnet, Tevhid, Allah’ın zatı, tecsim, tenzih
\Giriş\
İslam düşünce tarihinde "Allah nerede?" sorusu, metafizik, kelâm ve tefsir alanlarında büyük tartışmalara sebep olmuş bir meseledir. Özellikle kelâmcılar, bu soruya aklî ve naklî temellere dayanan cevaplar vermeye çalışmışlardır. Mâturîdîlik, Ehl-i Sünnet’in önemli kelâmî ekollerinden biri olarak, bu soruyu hem akıl hem de nakil düzeyinde ele almış, Allah’ın zatı hakkında teşbih ve tecsime düşmeden bir açıklama sunmuştur. Bu makalede, Mâturîdî düşünce çerçevesinde “Allah nerede?” sorusunun cevabı detaylı bir şekilde ele alınacak, konuyla ilgili benzer sorular ve onların cevapları da değerlendirilecektir.
\Mâturîdî Kelâmında Allah’ın Mekândan Münezzeh Oluşu\
Mâturîdî’ye göre Allah, zaman ve mekân kavramlarının ötesindedir. Çünkü mekân, sonradan var olan şeyler için geçerlidir ve sınırlılığı gerektirir. Allah ise ezelî ve ebedîdir, sonradan var olmamıştır ve hiçbir şekilde sınırlanamaz. Bu bağlamda Mâturîdî, Allah’ın “nerede” olduğu sorusunu yanlış bir sorunsal olarak değerlendirir; çünkü Allah’a bir mekân isnat etmek, O’nu mahlûkata benzetmek (teşbih) anlamına gelir.
Allah’ın yaratıcı olması, O’nun mahlûkatla aynı düzlemde olduğu anlamına gelmez. Aksine, yaratılan her şey Allah’ın iradesi ve kudretiyle meydana gelmiştir. Bu yüzden, Allah bir mekânda değil, fakat her şeye hâkimdir. Mâturîdî’nin bu yaklaşımı, hem tenzih (Allah’ı noksan sıfatlardan uzak tutma) hem de tevhid (Allah’ın birliği) anlayışının doğal bir sonucudur.
\Kur’an Ayetleri ve Mâturîdî Yorumu\
Kur’an’da geçen bazı ifadeler –örneğin “Arş üzerine istiva etti” (Tâhâ, 20/5) gibi ayetler– zahiri anlamlarıyla ele alındığında, Allah’ın belirli bir mekânda olduğu düşüncesine yol açabilir. Ancak Mâturîdî bu tür ayetleri mecazî olarak yorumlamayı tercih eder. Ona göre “istiva” kavramı, Allah’ın kudret ve hâkimiyetini ifade eder, fiziksel bir oturma veya yerleşme anlamına gelmez.
Benzer şekilde, “Göktekinden korkuyor musunuz?” (Mülk, 67/16) ayeti de halk arasında Allah’ın gökte olduğu şeklinde yorumlansa da, Mâturîdî bunu Allah’ın yüceliğini ve kudretini anlatan mecazî bir ifade olarak değerlendirir. Çünkü Allah’ın yeri gök ya da yer değildir; O her şeyi kuşatan, fakat hiçbir şeye benzemeyen yüce bir varlıktır.
\Mekânsızlıkla İlgili Akli Deliller\
Mâturîdî, Allah’a mekân isnat etmenin mantıkî bir çelişki doğurduğunu savunur. Şöyle ki, bir mekânda bulunan her varlık, o mekâna muhtaçtır. Eğer Allah bir mekânda bulunuyorsa, o mekân da Allah’tan önce var olmuş olmalıdır. Bu ise Allah’ın ezelîliğine aykırıdır. Ayrıca mekân sınırlılığı gerektirir. Sınırlı bir varlık ise ilâh olamaz.
Dolayısıyla, Mâturîdî için Allah'ın herhangi bir yönde, herhangi bir yerde, herhangi bir mekânda bulunması düşünülemez. O, varlığıyla bütün âlemi kuşatır ama hiçbir şey O’nu kuşatamaz.
\Teşbih ve Tecsim Tehlikesi\
Mâturîdî’ye göre Allah’ı bir mekânda düşünmek, O’nu insanlara benzetmek anlamına gelir ki bu teşbih ve tecsimdir. Teşbih, Allah’ı mahlûkata benzetmek; tecsim ise Allah’a bir cisim gibi davranmaktır. Her iki yaklaşım da tevhidden sapma anlamına gelir. Oysa Mâturîdî düşüncede Allah, zâtı, sıfatları ve fiilleriyle mutlak bir varlıktır ve hiçbir şeye benzemez.
\Benzer Sorular ve Mâturîdî Cevapları\
\1. Allah her yerde midir?\
Mâturîdî’ye göre “Allah her yerdedir” demek de “Allah belli bir yerdedir” demek kadar problemli bir ifadedir. Çünkü bu ifade, Allah’ın zatının her mekâna yayıldığı gibi yanlış bir izlenim doğurur. Doğru olan ifade, Allah’ın ilmi ve kudretiyle her şeyi kuşattığıdır. Zâtı bakımından hiçbir yerde değildir, çünkü zâtı zaman ve mekânla kayıtlı değildir.
\2. Allah arşta mı oturuyor?\
“İstiva” ayetiyle ilgili olarak Mâturîdî, Allah’ın arşta oturduğu ya da bir yere yerleştiği gibi anlayışları reddeder. Bu tür ifadeler, mecazî anlamda Allah’ın kudretini, hâkimiyetini ve yüceliğini simgeler. Allah’ın oturması veya yerleşmesi gibi eylemler, fiziksel varlıkların özellikleridir ve Allah için düşünülemez.
\3. Allah görünmez mi çünkü bir yerde değildir?\
Mâturîdî’ye göre Allah’ın görülmemesi, O’nun mekânsızlığından kaynaklanmaz. Allah’ın görülmemesi, O’nun yaratılmışlara benzememesinin bir sonucudur. Ayrıca bu dünya hayatında Allah’ı görmek zaten mümkün değildir. Ahirette ise Allah’ın görülmesi meselesi, Mâturîdî kelâmında “rü’yetullah” başlığı altında tartışılır ve bu, Allah’ın zatının değil, kudret ve yüceliğinin görülmesi şeklinde anlaşılır.
\4. Allah gökte midir?\
Halk arasında sıkça sorulan bu soruya Mâturîdî’nin cevabı nettir: Allah gökte değildir. Kur’an’da geçen “gökteki” ifadesi, Arapça’da yücelik ve yüce kudret anlamında bir deyim olarak kullanılır. Dolayısıyla bu tür ifadeleri zahiri anlamlarıyla almak, Allah’a yön ve mekân iz